In de nadagen van de Franse Revolutie baant de jonge officier Napoleon Bonaparte (Joaquin Phoenix) zich een weg naar de macht.
Napoleon is door Vince Christiaans op 28 november 2023 beoordeeld met een 7 / 10.
Het lijkt erop dat regisseur Ridley Scott nog steeds vastbesloten is om in zijn piere-eentje het genre van de historische epos in leven te houden. Na The Duellists (1977), 1492: Conquest of Paradise (1992), Gladiator (2000), Kingdom of Heaven (2005), Robin Hood (2010), Exodus: Gods and Kings (2014) en The Last Duel (2021) stort hij zich opnieuw in het verleden met een biopic over de Franse alleenheerser Napoleon Bonaparte; een figuur van zo'n formaat dat menig filmmakers hun talenten op hem hebben stukgebeten.
Zo lukte het het de legendarische Stanley Kubrick en zijn sterren Jack Nicholson en Audrey Hepburn niet om zijn Napoleon-film van de grond te krijgen. Voor het gedoemde project dompelde Kubrick zichzelf jarenlang onder in boeken en memoires over de eerste Franse keizer. Dit alles om zo dicht mogelijk bij de werkelijke geschiedenis te komen. Hoe anders is de aanpak van Ridley Scott. Die van de ene op de andere dag lijkt te hebben besloten dat hij zijn eigen Napoleon-film wilde te maken.
‘Zelfs in de intieme scènes weet Ridley Scott niets anders van Napoleon te maken dan een kleine man in een veel te groot zadel.’
Het is al lang bekend dat Scott impulsief kan zijn. Zo veranderen zijn projecten vaak halverwege hun productie van richting en schaamt hij zich niet om in de montageruimte ingrijpende beslissingen te maken over de structuur van een film. Onder andere Blade Runner (1982), Kingdom of Heaven (2005) en Prometheus (2012) weken in vrij late stadia af van de oorspronkelijke bedoeling. Voor filmliefhebbers zorgt deze eigenschap er wel voor dat Ridley Scotts werk lang een onderwerp van gesprek blijft, omdat het altijd interessant is om zijn werkwijze te evalueren.
Als filmmaker geeft Scott een hoge prioriteit aan tempo en flow, ook al gaat dit ten koste van de verhaalvertelling. Zodoende maakt hij het verhaal en de personages vaak ondergeschikt aan de impact die hij wil maken op zijn publiek. Zelden was deze eigenschap zo opvallend als in Napoleon. De film ziet er prachtig uit en de tijdsperiode wordt geloofwaardig tot leven gewekt, maar het portret dat van Napoleon Bonaparte wordt geschetst is zo negatief dat het steeds lastiger wordt om je argwaan richting de filmmakers weg te stoppen.
Dat Napoleon Bonaparte waarschijnlijk geen prettige man was kan iedereen zich voorstellen. Toch is zijn nalatenschap onontkoombaar verstrengeld met het moderne Europa. Niet alleen door zijn veroveringen, maar ook door zijn maatschappelijke en staatsrechtelijke hervormingen. Hier besteed de film echter geen aandacht aan. Alleen zijn militair strategische talenten worden breed uitgemeten. Sterker nog, je kunt je haast niet voorstellen dat de Napoleon die Joaquin Phoenix hier speelt in staat is tot diepe gedachtes.
Phoenix en Scott zetten Bonaparte neer als een ordinaire hork die onzeker is over alles behalve zijn strategische brein. De film volgt daarom de mythe dat Napoleon een klein mannetje was met een minderwaardigheidscomplex. Het is natuurlijk niet nodig om Bonaparte te verheerlijken. Al was een diepgaander beeld zeker welkom geweest. Het gaat wat ver om Napoleon als Britse propaganda te bestempelen, maar het valt wel op dat de Franse pers in de film vaak gebruik maakt van de term 'Boney'; een van oorsprong Britse bijnaam voor Bonaparte.
Een andere lezing is dat Ridley Scott probeert te zeggen dat alle geschiedenis wordt geschreven door normale mensen, met dezelfde sterktes en zwaktes als elk ander. Toch verraadt een vluchtige blik op Napoleons leven dat hij allesbehalve normaal was. Uiteraard moet er ruimte zijn voor artistieke vrijheid, maar het contrast tussen wat we in deze film zien en wat we kunnen opmaken uit de geschiedenisboeken is opmerkelijk groot. Tegen de tijd dat de Franse keizer zich persoonlijk in het strijdgewoel van Waterloo mengt moet er bij elke kijker een lampje gaan branden dat Ridley Scott het niet zo nauw neemt met de historische feiten.
Zelf reageert de regisseur bijzonder kortaf op dit soort kritieken. Hij stelt dat alle geschiedschrijving slechts een aaneenschakeling van interpretaties is, waardoor het eigenlijk onmogelijk is om tot de volledige waarheid te komen. Of hem dat het recht geeft om historische gebeurtenissen zo aan te passen dat ze beter overeenkomen met zijn beeld van Napoleon Bonaparte is een vraag waarop elke kijker zelf antwoord moet geven. Scott maakt zijn standpunt in ieder geval meer dan duidelijk door zijn film af te sluiten met een optelsom van alle oorlogsslachtoffers die er onder Napoleon zijn gevallen.
Nog opvallender is het tekort aan tragiek. Het karakter van Bonaparte blijft onveranderd vanaf het moment dat hij ten tonele verschijnt tot en met zijn ballingschap op Sint-Helena. Daardoor heeft Joaquin Phoenix ondanks zijn aanzienlijke screentime bitter weinig te doen. Alleen zijn relatie met Joséphine (Vanessa Kirby) wijst op meer dan alleen arrogantie in Napoleon. Jammer is alleen dat Scott zelfs in de intieme scènes niets anders van Bonaparte weet te maken dan een kinderlijke controlfreak; een kleine man in een veel te groot zadel.
Is dat alles genoeg om Napoleon helemaal af te raden? Gek genoeg niet, want ondanks de vele gebreken blijft deze film een genot om naar te kijken. De locaties zijn prachtig, alle acteurs zijn uitgedost in gedetailleerde kostuums en de muziek van Martin Phipps zorgt voor een aangename begeleiding. Daarbij zijn de veldslagen enorm indrukwekkend door hun schaal en het aantal figuranten dat nodig moet zijn geweest. Uiteindelijk kan de weelderige productie de vele mankementen van deze biopic niet wegnemen, maar ondanks dit alles beschikt deze haast satirische versie van Napoleon over een bepaalde charme.
Te zien op Apple TV+ en Pathé Thuis
