In Italië in 1944 pakken vier fascistische libertijnen 18 jongeren op en onderwerpen hen aan 120 dagen fysieke, mentale en seksuele marteling.
Salò o le 120 Giornate di Sodoma is door Rick Schuttinga op 8 december 2022 beoordeeld met een 5,5 / 10.
Je wagen aan Salò is dubbel oppassen. Ten eerste om de film te kijken en ten tweede om deze te ontleden en beoordelen. De laatste en tevens bekendste film van de Italiaan Pier Paolo Pasolini wordt begeerd en verguisd. De film mag grote filmmakers als Gaspar Noé, Michael Haneke en Rainer Werner Fassbinder tot haar liefhebbers rekenen. Maar de controversiële film heeft toch het vaakst te maken met tegenstanders.
Is er nuance te brengen in iets zo verdorven als Salò? Tussen de fanatieke aanhangers en de felle tegenstanders bestaat een niemandsland. Er lijkt geen midden te zijn, maar een middelmatige film is Salò wel. Niet slecht, maar absoluut geen meesterwerk. Een film die je geen twee keer hoeft te zien en dat heeft niet eens te maken met de afstotende beelden.
‘Is Salò angstaanjagend? Druipt de wanhoop van het scherm? Gaan de ontberingen door merg en been?’
Hoe ver durf je te gaan met gewelddadige films? Hoe ver wíl je gaan? Wordt je binnen horror nauwelijks nog verrast dan ga je op zoek naar meer obscure titels; films die weinigen kennen, soms totaal onbekend en soms wereldwijd gevreesd: zoals Salò o le 120 Giornate di Sodoma, ook bekend onder de Engelse titel Salò or the 120 Days of Sodom of kortweg Salò.
De film van Pasolini is een adaptatie van het beruchte boek 'The 120 Days of Sodom' van Marquis de Sade uit 1785. Vind je dat deze film over de schreef gaat dan hoef je nooit het boek te lezen, want als de verschrikkingen die De Sade 237 jaar terug in gevangenschap in de Bastille heeft geschreven überhaupt zouden (kunnen) worden verfilmd, dan was het product erna direct vernietigd om nooit door iemand te worden gezien. Waarmee ik wil zeggen dan Salò in vergelijking met het boek braaf is.
Het boek van De Sade is angstaanjagend en weerzinwekkend, dat kan bijvoorbeeld gebruikmaken van de verbeelding van de lezer. Salò heeft na bijna vijftig jaar aan kracht verloren onder andere omdat het getoonde overduidelijk nep is. Nu wil je ook helemaal niet dat het echt ís, maar een halve eeuw geleden maakte Salò vast en zeker meer indruk dan nu. Wellicht is de moderne kijker meer gewend geraakt aan geweld: door film, door oorlogen, door nieuws en door social media; ongefilterd door de toegankelijkheid en snelheid van het internet.
Het verhaal begint met een selectieproces ('Antinferno'; het portaal van de hel) door vier naamloze mannen: de hertog, de magistraat, de president en de bisschop. Negen jongens en negen meisjes worden geselecteerd om 120 dagen lang in een kasteel in een dorp aan het Gardameer allerlei verschrikkingen te ondergaan. Deze martelingen zijn verdeeld over drie cirkels van de hel ('Gironi'), verwijzend naar de negen cirkels uit Dantes Inferno.
De eerste cirkel is die van manieën, de tweede van stront en de derde van bloed; om een idee te geven van de ontberingen die de jongeren zullen ondergaan. Drie prostituees met specialisaties binnen de onderwerpen vertellen verhalen waarna de vier mannen deze in uitvoering brengen met hun slachtoffers. Het diner met uitwerpselen is ronduit smerig. Veel andere opdrachten vinden plaats buiten beeld of zijn vakkundig afgeschermd. Prima, het gaat immers niet om het daadwerkelijk tonen maar om de illusie van de gruwelen.
De vier mannen willen de slachtoffers niet vermoorden, maar hen "duizend maal vermoorden". Vernederen dus, martelen en mishandelen tot er geen mens meer overblijft. Hoe ziek dit ook klinkt, het blijft bij uitgesproken woorden met maar minimale visuele ondersteuning.
De daders maken onvoldoende indruk. Ze zitten, met hun zelfgekozen jongeren te luisteren naar de verhalen van de prostituees. Ook de jongeren maken nauwelijks indruk. Ze tonen geen afschuw of angst. Ze ondergaan de folteringen grotendeels emotieloos met hier en daar een verdwaalde schreeuw, poging tot wegrennen, een huilbui of smeekbede; that's it. De jongeren acteren niet als slachtoffer en de hoge heren niet als beulen. Vreemd genoeg is bij vlagen zelfs een vleugje menselijkheid te bespeuren.
Is Salò angstaanjagend? Druipt de wanhoop van het scherm? Gaan de ontberingen door merg en been? Je wil de viezigheid niet alleen zien, maar net als de jongeren noodgedwongen ondergaan. De machteloosheid zien én voelen.
Naderhand stel je jezelf de vraag wat het doel is van de film? Mensen een spiegel voorhouden? De boodschap afgeven: dit nooit meer? Als Salò inhoudelijk iets is dan is het nog het meest een meningloze weergave van fascisme waarin autoritair één iemand (of in dit geval vier) alle macht hebben en anderen onderdrukken. Enig moralistisch standpunt is moeilijk te ontdekken. Blijft over entertainment, en dat is prima. Kijk je echter naar de uitvoering dan weet Salò nog maar minimaal indruk te maken. Natuurlijk is er veel viezigheid te zien, maar heb je al een solide bagage in afschrikwekkende cultfilms dan zal Salò je niet choqueren.
Het afgeraffelde en plotse einde laten we verder maar voor wat het is: een onverfijnd stukje verhaalvertelling op een toch al niet heel fijne filmervaring.
